Pomnikowe dylematy

Zegarek z wodotryskiem temu, kto domyśli się, co ma wspólnego Vancouver z małym, powiatowym miasteczkiem polskim – Ostródą w Województwie Warmińsko-Mazurskim.

Vancouver – prawie 3 milionowa metropolia – perła zachodniego wybrzeża Kanady, miejsce ostatniej olimpiady zimowej. Mała Ostróda zaledwie 33.4 tysiące mieszkańców – perła turystyczna Mazur, miejsce ogólnopolskich festiwali muzyki młodzieżowej. Vancouver wielki port na Pacyfiku. Ostróda – mały port jednej z najpiękniejszych dróg słodkowodnych Europy, Kanałem Elblądzkim i pojezierzem Iławskim. Tu perła i tam perełka. Tu ślicznie i tam pięknie.

Można jednak powiedzieć: co ma piernik do wiatraka. Przymiotniki obu miejscowości, oddalonych od siebie o kilkanaście tysięcy kilometrów, trudno sensownie objąć wspólnym mianownikiem. Nie w tych porównaniach leży, więc sedno rzeczy.

Obie miejscowości łączą ostatnio podobne wydarzenia i zbliżone na nie reakcje mieszkańców. Rzecz trzeba zacząć od przypomnienia odległej historii, kiedy to w 1410 roku pod Grunwaldem stoczona została jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy. Wspólne siły polskie, litewsko-ruskie, oddziałów czeskich, mołdawskich i tatarskich, pod dowództwem polskiego króla Władysława Jagiełły rozgromiły ostatecznie potęgę Zakonu Krzyżackiego. Tyle o historii. Można jeszcze dodać, że co roku w rocznicę bitwy bractwo rycerskie z całej Europy odgrywa pod Grunwaldem inscenizację walk.

Grunwald leży około 25 km od powiatowego miasteczka Ostróda. I tu zaczyna się właściwy wątek „wspólnego mianownika”. W ubiegłym miesiącu, 19 lutego, radni Ostródy mieli zdecydować czy tamtejszy pomnik, postawiony za czasów PRL-u ku chwale Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa, przerobić na Pomnik Bitwy po Grunwaldem. Monument nie wymaga wielkich zmian. Ma już dwa miecze i orła, któremu trzeba dorobić koronę. (Wielki Mistrz Zakonu, Ulrich von Jungingen posłał królowi polskiemu dwa miecze, żeby miał czym walczyć i nie ociągał się z bitwą.)

Będzie to trzeci już pomnik w Ostródzie, który zmienił adresata. Tuż po zakończeniu II Wojny Światowej, Pomnik Żołnierza Pruskiego przemianowano na Tadeusza Kościuszki, a po dołączeniu Polski do Unii Europejskiej, Pomnik Trzech Cesarzy zamieniono na Monument Jedności Europejski.

Ostatecznej decyzji jeszcze nie znamy, ale już sam zamiar radnych z Ostródy przerobienia pomnika MO i SB na Grunwaldzki wywołał burzę wypowiedzi w Internecie. Niektóre z nich przytaczam za Polskim Radiem:

- Super pomysłowi radni. Jakoś najtrudniej wyobrazić sobie przeróbkę Prusaka na Kościuszkę. (ant)

- Pomników nie powinno się przerabiać bez względu na to, co lub, kogo przedstawiają. Historii należy uczyć się. Są one częścią kultury i martyrologii narodu. Decyzję o przeróbce trudno nazwać inaczej jak wandalizmem i kretyństwem. A lokalnych radnych przeprowadzających takie zmiany, zasługujących na miano idiotów i debili, należy zastąpić normalnymi ludźmi, których mam nadzieję w Ostródzie nie brakuje. (Waldek)

- Waldek, to może jeszcze paru Leninów, Stalinów i Hitlerów odświeżyć i powystawiać? Niech młodzież składa kwiaty. (jas)

Pomnikowe dylematy to temat zapalny, budzący wiele emocji i kontrowersyjnych opinii. Warty jest dyskusji i rozsądnych decyzji. Łatwo, bowiem doprowadzić do zupełnej dewaluacji uznanych wartości historycznych wydarzeń i związanych z nimi wielkich postaci, tak jak to ujął w swej fraszce niezrównany Jan Sztaudynger:

Tu leży wieszcz
Przechodniu nie szcz

Przenieśmy się, więc na ulice i miejsca publiczne w Vancouver, gdzie w ramach Międzynarodowego Biennale Rzeźby Artystycznej ustawiono dziewięć eksponatów. Galeria wystawiennicza na ulicach miasta to ciekawa, godna kontynuacji i poparcia inicjatywa niekomercyjnej organizacji VISB. W zamierzeniu zaakceptowanym przez władze miejskie, jest coroczna ekspozycja rzeźb i dzieł sztuki wybijających się twórców. W tegorocznym Biennale „psa pogrzebano” w prezentacji dwóch rzeźb pomnikowych. Pierwsza to ustawiona na przeciw konsulatu chińskiego, w formie munduru (bez głowy), wodza rewolucji chińskiej, towarzysza Mao Tse Tunga. Obrzucana jajami stała się obiektem niewygodnym. Konsulat kierując się względami wątpliwej propagandy, czy też z powodu nadmiaru jajecznicy w pobliżu, opowiedział się za usunięciem rzeźby. Drugie dzieło sztuki to olbrzymia głowa Lenina z balansującą nad nią towarzyszką Mao, co dziwne, z twarzą towarzysza Mao. Aczkolwiek nie należy odbierać twórcom (bracia Zhen i Qiang Gao) prawa do wolnej interpretacji artystycznej, to nie można pominąć faktu, że ich wizja artystyczna poszła w lud i wróciła czkawką. Z miejsca, jak przysłowiowy kij w mrowisku wzbudziła wrzenie wśród lokalnej społeczności – zlepka wielu grup narodowościowych. Można było się tego spodziewać, bo obie postacie uznane są nie tylko jako kontrowersyjne, ale w wielu krajach na świecie jako zbrodnicze. I tak oto poza artystyczne impresje przeniosły się na grunt politycznej animozji, na argumenty okraszone publicznym słowem i pyskówki.

W zależności od kraju pochodzenia emigrantów i wyniesionych stamtąd doświadczeń reżimu komunistycznego, reakcje są skrajnie różne. Chińczycy z najbiedniejszych warstw, którzy nic nie posiadali, uważają, że na rewolucji towarzysza Mao zyskali, więc bronią pomnika zaciekle. Oskarżają Kanadyjczyków o ignorancję, i o to że wiedzę o historii Kraju Środka czerpią z bzdurnych książek. Ci natomiast zamożniejsi i wykształceni, jak to zwykle w rewolucjach, poszli z torbami, odżegnują się od takich dzieł sztuki.

Niektórzy przybysze z Indii i nasi rodzimi Indianie, z okazji pyskówek stwierdzili, że należałoby zacząć od usunięcia wizerunku królowej Victorii na kanadyjskich banknotach i bilonie. Za jej panowania, bowiem podbito i skolonizowano Indie i podporządkowano Imperium Brytyjskiemu Północną Amerykę. Proponowano też sarkastycznie postawienie pomników Idi Amina, Al Capona, Fidela Castro i Stalina.

Pomniki kontrowersyjnych postaci można napotkać w wielu miastach USA. W Seattle blisko 6 metrowy pomnik Lenina z brązu stoi przed budynkiem Fremont Chamber of Commerce. Przywieziony został ze Słowacji po upadku ZSRR. Lewis Carpenter, nauczyciel ze Seattle znalazł go na złomowisku i na zakup oraz transport monumentu zapożyczył się w banku. Carpenter zginął w 1994 roku w wypadku samochodowym i dopiero po roku od jego śmierci ustawiono Lenina przy akompaniamencie sprzeciwów. Jamie Glazov, pochodzenia rosyjskiego skomentował to w Internecie słowami: Można sobie wyobrazić kogoś, kto przeżył obóz oświęcimski i zobaczył gigantyczną rzeźbę Hitlera w swoim mieście. Można sobie wyobrazić jego protesty i oskarżenie go, że nie docenia artystyczngo dzieła. W Nowym Jorku, wielka postać Lenina spogląda na przechodniów z luksusowego wieżowca o nazwie „Czerwony Plac”, jak w Moskwie. Ma też swego Lenina Las Vegas, naprzeciw restauracji „Red Square”. Musiał wzbudzać gwałtowny sprzeciw, skoro utracił głowę. Podobno głowa przechowywana jest w restauracyjnej spiżarni.

Następny artykuł:

Napisz do Redakcji